مهندسی کیفیت یک رویکرد چند رشته‌ای است که با استفاده از دانش مهندسی، آمار و مدیریت، به طراحی، توسعه و بهبود مستمر فرآیندها و سیستم‌ها می‌پردازد تا محصول یا خدماتی با کیفیت بالا تولید شود. هدف اصلی آن، پیشگیری از نقص و اطمینان از اینکه کیفیت در تمام مراحل چرخه عمر یک محصول، از ایده اولیه تا ارائه به مشتری، نهادینه شده است.
یک مهندس کیفیت بر خلاف یک کارشناس کنترل کیفیت که عمدتاً با محصول نهایی سروکار دارد، به فرآیندهای پشت تولید نگاه می‌کند. او به دنبال پاسخ این سؤال است: "چگونه می‌توانیم سیستم یا فرآیند تولید را طوری طراحی کنیم که از همان ابتدا محصولی بدون نقص تولید شود؟"
وظایف کلیدی یک مهندس کیفیت
یک مهندس کیفیت، نقش محوری در یک سازمان دارد و مسئولیت‌های متنوعی را بر عهده می‌گیرد:
طراحی فرآیندهای کیفی: تدوین و پیاده‌سازی رویه‌های کاری و استانداردهایی که تضمین‌کننده کیفیت در هر مرحله هستند.
تحلیل داده و حل مسئله: استفاده از ابزارهای آماری (مانند کنترل فرآیند آماری SPC) و تکنیک‌های مهندسی (مانند FMEA برای تحلیل حالات شکست) برای ریشه‌یابی مشکلات کیفی و ارائه راهکارهای اصلاحی.
ممیزی و ارزیابی: انجام ممیزی‌های داخلی برای بررسی انطباق فرآیندها با استانداردها و شناسایی فرصت‌های بهبود.
همکاری بین‌بخشی: کار نزدیک با تیم‌های طراحی، تولید و بازاریابی برای انتقال نیازهای کیفی مشتریان به فرآیندهای داخلی سازمان.
بهبود مستمر: اجرای فلسفه‌هایی مانند شش سیگما (Six Sigma) یا لین (Lean) برای کاهش اتلاف‌ها و افزایش کارایی.
اصول مهندسی کیفیت
اصول مهندسی کیفیت بر پایه چند ستون اصلی استوار است:
مشتری‌مداری: تمرکز بر درک و برآورده کردن نیازها و انتظارات مشتریان، چرا که کیفیت نهایی توسط آن‌ها تعریف می‌شود.
پیشگیری از نقص: به جای تکیه بر بازرسی نهایی، از طریق طراحی فرآیندهای قوی و استفاده از ابزارهای تحلیلی، از بروز نقص‌ها در همان ابتدا جلوگیری می‌شود.
بهبود مستمر (Continuous Improvement): کیفیت یک مقصد نیست، بلکه یک مسیر است. مهندسی کیفیت به دنبال ارتقاء مداوم فرآیندها، محصولات و خدمات است.
تصمیم‌گیری مبتنی بر داده: تمامی تصمیمات و اقدامات بر اساس تحلیل داده‌های دقیق و معتبر صورت می‌گیرد تا از حدس و گمان جلوگیری شود.
تفاوت با تضمین کیفیت (QA) و کنترل کیفیت (QC)
مهندسی کیفیت مفهومی گسترده‌تر است که QA و QC را در بر می‌گیرد:
مهندسی کیفیت (QE): مجموعه دانش و ابزارهایی است که به طراحی و بهبود فرآیندهای کیفی می‌پردازد. این یک رویکرد استراتژیک است.
تضمین کیفیت (QA): بخش مدیریتی مهندسی کیفیت است. QA فرآیندها، استانداردها و رویه‌هایی را تعیین می‌کند تا از تولید محصول باکیفیت اطمینان حاصل شود. QA یک رویکرد پیشگیرانه است.
کنترل کیفیت (QC): بخش عملیاتی مهندسی کیفیت است. QC شامل بازرسی‌ها و آزمایش‌ها روی محصول نهایی است تا از نبود نقص اطمینان حاصل شود. QC یک رویکرد واکنشی است.
به بیان ساده: مهندسی کیفیت چگونه کیفیت را خلق کنیم؟ را بررسی می‌کند، تضمین کیفیت آیا فرآیندهایمان برای تولید کیفیت مناسب هستند؟ را می‌سنجد و کنترل کیفیت آیا محصول نهایی کیفیت لازم را دارد؟ را می‌آزماید.